Dag 5 - Yad Vashem
Door: Barbara
Blijf op de hoogte en volg Barbara
31 December 2015 | Israel, Jeruzalem
Oudjaarsdag, 31 december 2015. Bijzonder idee om te bedenken dat ik vanavond niet om uiterlijk 23.00 in mijn bed lig, maar ergens in Tel Aviv het nieuwe jaar zal inluiden met een groep mensen. Normaal gesproken bak ik overdag op Oudjaarsdag oliebollen met Kristian, eet ik bij de familie Zweers aan de Frans Halsstraat en ga ik daarna naar huis. Om 23.00 lig ik meestal in bed met oordoppen in, wijn op en hopend op slapen.
Na een rustige start aan het ontbijt, waarbij ik zoals gebruikelijk als eerste beneden was van de groep en er langzaam mensen bijdruppelden, vertrok de bus om 8.30 naar Yad Vashem. In de studiezaal stond niet het hoefijzer van tafels en stoelen, maar er waren rijen neergezet met een aantal grote theaterlampen gericht op een lege plaats voor het bord. We zouden deze ochtend beginnen met een ‘one-woman-show’ door Fabiana Meyuhas. Zij heeft een boek van Lizzie Doron bewerkt tot een toneelstuk. Het boek heet: ‘Why didn’t you come before the war?’ Het stuk gaat over Lizzie zelf die enig kind is. Ze groeit op in Tel Aviv in de jaren zestig met haar moeder Helena, die een Holocaust survivor is. Het leven van Lizzie is zwaar: gevuld met de stilte van haar onverschillige moeder. Haar moeder praat alleen over het leven in Europa van voor en tijdens de oorlog met vier vriendinnen die hetzelfde hebben meegemaakt: Ita (die depressief is), Zosia (die altijd keurig gekleed gaat), Gita (die streng religieus is) en Fanny (die vol glamour zit). Alle vijf de vrouwen verbergen de pijn en de afschuwelijke herinneringen en delen het alleen als ze samen zijn tijdens hun wekelijkse bijeenkomstn. Lizzie luistert stiekem de gesprekken af als ze klein is. Het stuk focust zich op de moeilijke relatie tussen moeder en dochter. Fabiana legde na afloop uit dat tussen de Israeli’s die al in Israël woonde en de Joden die uit Europa kwamen de scheiding altijd aanwezig was: waarom ben je voor de oorlog niet hier al naartoe gekomen? De meeste Joden kwamen met niets anders dan pijnlijke herinneringen aan in Israël na de oorlog: niet in staat om om te gaan met de harde leefomstandigheden in een beginnende staat. Mensen die zelf trauma’s hadden van de chaos in Europa en voor velen twee oorlogen. De ontmoeting tussen de twee groepen werd een vreemde ontmoeting tussen het vasthouden van wat over was van het Europese Jodendom en de strijd tussen twee culturen. Twee culturen die wel verbonden waren door hun geschiedenis en een gezamenlijk gebrek aan enthousiasme voor de ander. Het stuk maakte veel indruk op me. Ik kon van tevoren niet helemaal inschatten wat het zou inhouden, maar ik werd er wel ingetrokken door haar spel en het verhaal. Het gaat vanaf de begrafenis van haar moeder terug naar het leven in Polen en door het leven in Tel Aviv, waar telkens kleine sprankjes hoop opkwamen, omdat haar moeder dacht dat ze misschien weer een familielid had gevonden. De pijn die Lizzie voelde, omdat ze niet begreep wat haar moeder had meegemaakt in de oorlog en ze slechts flarden van de gesprekken van haar moeder en haar vriendinnen hoorden, kwam duidelijk naar voren. De kloof die zo ontstond tussen eerste en tweede generatie Joden zorgde dus voor veel moeilijkheden in gezinnen en relaties. Daniel van YV gaf ook een aanvulling vanuit zijn eigen leven en dat maakte dingen nog meer duidelijk. Ik denk dat we vaak te snel voorbij gaan aan hoe het leven van de eerste generatie overlevers gevormd is door de oorlog en hoe dit effect heeft op hun kinderen, de tweede generatie. En daarmee op de derde en vierde generatie. Daniel maakte wel duidelijk dat daar ook een duidelijke problematiek zit namelijk. Onvoorstelbaar dat een derde en vierde generatie nog de effecten van de Holocaust kan voelen: ik had er van gehoord en in de laatste paar maanden met Yael over problematiek als dit gesproken, maar door deze voorstelling vielen dingen op een plek.
Een samenvatting van de voorstelling van Fabiana Meyuhas kun je hier bekijken: https://www.youtube.com/watch?v=cBNzEUayLFI
In de pauze besloot ik in de studieruimte te blijven zitten om even dingen te laten zakken en uit de regen te blijven. Die kwam namelijk ondertussen met bakken tegelijk uit de hemel zetten. Na de koffie kwam Michel Kichka een lezing houden. Michel Kichka is de tekenaar en schrijver van het stripboek: ‘Deuxième génération: ce que je n’ai pas dit à mon père.’ Vrij vertaald: ‘Tweede generatie – dingen die ik mijn vader nooit gevraagd heb.’ Hij vertelt in dit stripboek hoe het overleven van Auschwitz door zijn vader hun gezin na de oorlog beïnvloed. Het boek laat het verhaal van zijn leven zien. Zijn vader praat nooit over zijn verleden in Auschwitz met zijn vrouw en kinderen. Tot de broer van Michel zelfmoord pleegt begin jaren ’80, omdat hij de stilte en de geheimen niet meer kan verdragen. Op de eerste dag van sjiw'a begint zijn vader zijn verhaal over Auschwitz te vertellen. Michel was daar woedend over: als zijn vader dat eerder gedaan had, had zijn broer nog geleefd. Zijn vader, Henry Kichka, is in de jaren daarna een gastspreker geworden op scholen, conferenties, staatsbezoeken en nog meer. Hij gaat nog steeds elk jaar met scholen uit België mee naar Auschwitz, ondanks zijn 92 jaar. En hij heeft een boek geschreven over zijn tijd in Auschwitz: ‘Une adolescence perdue dans la nuit des camps.’ Michel heeft het stripboek -la bande dessinée – gemaakt om zijn eigen verhaal te vertellen. Afgelopen jaar is hij voor het eerst in Auschwitz geweest, samen met zijn vader. Hij wilde nooit mee met een reis met een school, samen met zijn vader. Hij wilde het verhaal van zijn vader alleen horen, zonder toehoorders. Het verhaal dat hij vertelde, liet zien hoeveel impact het overleven van de Holocaust heeft op gezinnen: de tweede generatie (en de daaropvolgende). Michel vertelde zijn verhaal zonder opsmuk, maar wel met een begrip dat hij langzaam heeft ontwikkeld voor de situatie waarin zijn vader zich bevond. Hij vertelde ook vol trots dat het boek in Frankrijk verwerkt tot een animatiefilm. Daarnaast is hij in zowel Israël als Europa een invloedrijke cartoonist, die messcherpe cartoons maakt over de politiek. Hij vervult daarmee de droom die zijn vader niet heeft kunnen vervullen.
https://www.youtube.com/watch?v=1asm04H8mps (Michel Kichka vertelt over zijn boek)
https://www.youtube.com/watch?v=0ZhQz3QWOlk (korte trailer van de animatiefilm die van het boek gemaakt wordt)
In de lunchpauze zijn Karel en ik naar het labyrint gegaan op het terrein van YV. Het is uit rotsen gehouwen, vier meter diep. Het laat de gebroken en verdwenen Joodse gemeenschappen in Europa zien. Als je tussen die metershoge rotsen doorloopt met alle namen van plaatsen erop overvalt je het gevoel van de massaliteit van de Holocaust. De combinatie van de muren met de plaatsnamen erop kwam op me af na een tien minuten op dusdanige manier dat ik uit het labyrint weg moest. Het benauwde me ineen enorm. We hebben op een bankje bij het partizanen-monument onze lunch opgegeten en zitten praten over alle indrukken die we opgedaan hadden die afgelopen dagen. Maar ook onze scholen kwamen uitgebreid aan bod: de verschillen en overeenkomsten.
Na de pauze kregen we een workshop over hedendaags antisemitisme. Dit was een pilot voor YV, dus werden we eigenlijk Deze werd verzorgd door Shani Lourie, een Amerikaanse vrouw die op YV werkt. Ze sprak in een sneltreinvaart in het Engels, maar zorgde er wel voor dat we geëngageerd raakten. Een belangrijke vraag die we uitgebreid bediscussieerd hebben, was wat het verschil tussen antisemitisme en antizionisme is. En of antizionisme kan overslaan in antisemitisme. Kritiek hebben op de regering van Israël is niet automatisch antisemitisme, maar door velen wordt dit wel zo ervaren. Er blijkt dus een dunne scheidslijn te zijn tussen de twee. Tijdens de workshop keken we in groepen naar verschillende uitingsvormen van antisemitisme en probeerden we ze in chronologische volgorde te leggen. Dat bleek moeilijker dan gedacht te zijn, want we waren het niet eens met de keuzes van Louri en of alles wel antisemitisme was in de eerste plaats. We hebben daar met Louri uitgebreid over gediscussieerd, toen ze bij onze groep kwam kijken. We kregen geen voet aan de grond, want ze vond dat haar keuzes de goede waren. Ik haakte na een paar minuten af, omdat ik haar argumenten niet voldoende vond, maar ze niet naar ons luisterde en bleef vasthouden aan haar mening. In de grote groep terug bleek dat we niet de enige groep waren die deze discussie had gevoerd. Wat ons betreft mag de pilot dus nog wel iets aangepast worden.
Om 17.30 was het tijd om naar het hotel te gaan, ons snel even om te kleden en om 18.30 zaten we al weer in de bus naar Tel Aviv. Dat was namelijk de bestemming voor Oudjaarsavond. In Jaffa stapten we uit en liepen we achter Daniel van YV aan naar het restaurant. Op tafel verschenen veel schaaltjes met allerhande gerechten. Ernstig lekkere hummus en baba ganusch, waar ik me vol aan heb gegeten. Tot onze grote verbazing kwamen er daarna schalen met vlees op tafel en werd er koffie geschonken. En dat was het gehele diner. Er bleek dus iets fout gegaan te zijn in de communicatie, want ze dachten dat dit alles was dat we wilden. En ze hadden dus niet meer. Lekker dan! Maar goed, na het eten en de koffie liepen we via de boulevard van Jaffa naar Tel Aviv. Het miezerde en overal klonken sirenes. De zee bulderde enorm, want de wind was sterk. Via kruip-door-sluip-door straatjes kwamen we op de Rothchild Boulevard bij Patrick’s, een Ierse pub. Daar konden we met 29 man nog naar binnen, want Daniel en de directrice van YV waren ook meegekomen. Een Ierse pub…….heel vervelend, want daar moet je Guinness drinken. Rond tien uur waren we er en vloeide de Guinness en de whiskey-shots rijkelijk. De wifi deed het ook, dus kon er ook even met Nederland gekletst worden via de app en twitter. Er werd gedanst, heel vals gezongen en nog meer. Om twaalf uur een luid gejuich en was het ineens 2016. Maar bij het bellen door mensen beseften we ineens dat het in Nederland nog helemaal geen 2016 was, maar dat dat nog een uur duurde. Rond één uur vertrokken we weer richting bus, niet helemaal helder meer allemaal. In de bus om twaalf uur nog even gebeld met Nederland om een gelukkig nieuwjaar te wensen, maar het was vrij duidelijk dat ik misschien wel een biertje of meer had gehad.
Halverwege de reis terug naar Jeruzalem riep Guy ineens door de bus dat de bus ging stoppen langs de kant van de snelweg. We waren eigenlijk verbaasd, want waarom zou je midden in de nacht langs de kant van de snelweg stoppen. Het was eigenlijk heel simpel: er waren heren die moesten piesen. Dus stonden er een aantal heren langs de kant van de weg te piesen. Rond drie uur waren we in het hotel terug en deden we een ‘Amerikaantje’. Dat hield dat we luid pratend, lachend en zingend langs de kamer van onze Amerikaanse vrienden liepen die ons al een paar avonden en nachten hadden wakker gehouden. We noemen het maar een ‘stille’ wraak. Eenmaal in bed ging mijn licht ook vrij snel uit en was ik ongeveer in een coma.
Na een rustige start aan het ontbijt, waarbij ik zoals gebruikelijk als eerste beneden was van de groep en er langzaam mensen bijdruppelden, vertrok de bus om 8.30 naar Yad Vashem. In de studiezaal stond niet het hoefijzer van tafels en stoelen, maar er waren rijen neergezet met een aantal grote theaterlampen gericht op een lege plaats voor het bord. We zouden deze ochtend beginnen met een ‘one-woman-show’ door Fabiana Meyuhas. Zij heeft een boek van Lizzie Doron bewerkt tot een toneelstuk. Het boek heet: ‘Why didn’t you come before the war?’ Het stuk gaat over Lizzie zelf die enig kind is. Ze groeit op in Tel Aviv in de jaren zestig met haar moeder Helena, die een Holocaust survivor is. Het leven van Lizzie is zwaar: gevuld met de stilte van haar onverschillige moeder. Haar moeder praat alleen over het leven in Europa van voor en tijdens de oorlog met vier vriendinnen die hetzelfde hebben meegemaakt: Ita (die depressief is), Zosia (die altijd keurig gekleed gaat), Gita (die streng religieus is) en Fanny (die vol glamour zit). Alle vijf de vrouwen verbergen de pijn en de afschuwelijke herinneringen en delen het alleen als ze samen zijn tijdens hun wekelijkse bijeenkomstn. Lizzie luistert stiekem de gesprekken af als ze klein is. Het stuk focust zich op de moeilijke relatie tussen moeder en dochter. Fabiana legde na afloop uit dat tussen de Israeli’s die al in Israël woonde en de Joden die uit Europa kwamen de scheiding altijd aanwezig was: waarom ben je voor de oorlog niet hier al naartoe gekomen? De meeste Joden kwamen met niets anders dan pijnlijke herinneringen aan in Israël na de oorlog: niet in staat om om te gaan met de harde leefomstandigheden in een beginnende staat. Mensen die zelf trauma’s hadden van de chaos in Europa en voor velen twee oorlogen. De ontmoeting tussen de twee groepen werd een vreemde ontmoeting tussen het vasthouden van wat over was van het Europese Jodendom en de strijd tussen twee culturen. Twee culturen die wel verbonden waren door hun geschiedenis en een gezamenlijk gebrek aan enthousiasme voor de ander. Het stuk maakte veel indruk op me. Ik kon van tevoren niet helemaal inschatten wat het zou inhouden, maar ik werd er wel ingetrokken door haar spel en het verhaal. Het gaat vanaf de begrafenis van haar moeder terug naar het leven in Polen en door het leven in Tel Aviv, waar telkens kleine sprankjes hoop opkwamen, omdat haar moeder dacht dat ze misschien weer een familielid had gevonden. De pijn die Lizzie voelde, omdat ze niet begreep wat haar moeder had meegemaakt in de oorlog en ze slechts flarden van de gesprekken van haar moeder en haar vriendinnen hoorden, kwam duidelijk naar voren. De kloof die zo ontstond tussen eerste en tweede generatie Joden zorgde dus voor veel moeilijkheden in gezinnen en relaties. Daniel van YV gaf ook een aanvulling vanuit zijn eigen leven en dat maakte dingen nog meer duidelijk. Ik denk dat we vaak te snel voorbij gaan aan hoe het leven van de eerste generatie overlevers gevormd is door de oorlog en hoe dit effect heeft op hun kinderen, de tweede generatie. En daarmee op de derde en vierde generatie. Daniel maakte wel duidelijk dat daar ook een duidelijke problematiek zit namelijk. Onvoorstelbaar dat een derde en vierde generatie nog de effecten van de Holocaust kan voelen: ik had er van gehoord en in de laatste paar maanden met Yael over problematiek als dit gesproken, maar door deze voorstelling vielen dingen op een plek.
Een samenvatting van de voorstelling van Fabiana Meyuhas kun je hier bekijken: https://www.youtube.com/watch?v=cBNzEUayLFI
In de pauze besloot ik in de studieruimte te blijven zitten om even dingen te laten zakken en uit de regen te blijven. Die kwam namelijk ondertussen met bakken tegelijk uit de hemel zetten. Na de koffie kwam Michel Kichka een lezing houden. Michel Kichka is de tekenaar en schrijver van het stripboek: ‘Deuxième génération: ce que je n’ai pas dit à mon père.’ Vrij vertaald: ‘Tweede generatie – dingen die ik mijn vader nooit gevraagd heb.’ Hij vertelt in dit stripboek hoe het overleven van Auschwitz door zijn vader hun gezin na de oorlog beïnvloed. Het boek laat het verhaal van zijn leven zien. Zijn vader praat nooit over zijn verleden in Auschwitz met zijn vrouw en kinderen. Tot de broer van Michel zelfmoord pleegt begin jaren ’80, omdat hij de stilte en de geheimen niet meer kan verdragen. Op de eerste dag van sjiw'a begint zijn vader zijn verhaal over Auschwitz te vertellen. Michel was daar woedend over: als zijn vader dat eerder gedaan had, had zijn broer nog geleefd. Zijn vader, Henry Kichka, is in de jaren daarna een gastspreker geworden op scholen, conferenties, staatsbezoeken en nog meer. Hij gaat nog steeds elk jaar met scholen uit België mee naar Auschwitz, ondanks zijn 92 jaar. En hij heeft een boek geschreven over zijn tijd in Auschwitz: ‘Une adolescence perdue dans la nuit des camps.’ Michel heeft het stripboek -la bande dessinée – gemaakt om zijn eigen verhaal te vertellen. Afgelopen jaar is hij voor het eerst in Auschwitz geweest, samen met zijn vader. Hij wilde nooit mee met een reis met een school, samen met zijn vader. Hij wilde het verhaal van zijn vader alleen horen, zonder toehoorders. Het verhaal dat hij vertelde, liet zien hoeveel impact het overleven van de Holocaust heeft op gezinnen: de tweede generatie (en de daaropvolgende). Michel vertelde zijn verhaal zonder opsmuk, maar wel met een begrip dat hij langzaam heeft ontwikkeld voor de situatie waarin zijn vader zich bevond. Hij vertelde ook vol trots dat het boek in Frankrijk verwerkt tot een animatiefilm. Daarnaast is hij in zowel Israël als Europa een invloedrijke cartoonist, die messcherpe cartoons maakt over de politiek. Hij vervult daarmee de droom die zijn vader niet heeft kunnen vervullen.
https://www.youtube.com/watch?v=1asm04H8mps (Michel Kichka vertelt over zijn boek)
https://www.youtube.com/watch?v=0ZhQz3QWOlk (korte trailer van de animatiefilm die van het boek gemaakt wordt)
In de lunchpauze zijn Karel en ik naar het labyrint gegaan op het terrein van YV. Het is uit rotsen gehouwen, vier meter diep. Het laat de gebroken en verdwenen Joodse gemeenschappen in Europa zien. Als je tussen die metershoge rotsen doorloopt met alle namen van plaatsen erop overvalt je het gevoel van de massaliteit van de Holocaust. De combinatie van de muren met de plaatsnamen erop kwam op me af na een tien minuten op dusdanige manier dat ik uit het labyrint weg moest. Het benauwde me ineen enorm. We hebben op een bankje bij het partizanen-monument onze lunch opgegeten en zitten praten over alle indrukken die we opgedaan hadden die afgelopen dagen. Maar ook onze scholen kwamen uitgebreid aan bod: de verschillen en overeenkomsten.
Na de pauze kregen we een workshop over hedendaags antisemitisme. Dit was een pilot voor YV, dus werden we eigenlijk Deze werd verzorgd door Shani Lourie, een Amerikaanse vrouw die op YV werkt. Ze sprak in een sneltreinvaart in het Engels, maar zorgde er wel voor dat we geëngageerd raakten. Een belangrijke vraag die we uitgebreid bediscussieerd hebben, was wat het verschil tussen antisemitisme en antizionisme is. En of antizionisme kan overslaan in antisemitisme. Kritiek hebben op de regering van Israël is niet automatisch antisemitisme, maar door velen wordt dit wel zo ervaren. Er blijkt dus een dunne scheidslijn te zijn tussen de twee. Tijdens de workshop keken we in groepen naar verschillende uitingsvormen van antisemitisme en probeerden we ze in chronologische volgorde te leggen. Dat bleek moeilijker dan gedacht te zijn, want we waren het niet eens met de keuzes van Louri en of alles wel antisemitisme was in de eerste plaats. We hebben daar met Louri uitgebreid over gediscussieerd, toen ze bij onze groep kwam kijken. We kregen geen voet aan de grond, want ze vond dat haar keuzes de goede waren. Ik haakte na een paar minuten af, omdat ik haar argumenten niet voldoende vond, maar ze niet naar ons luisterde en bleef vasthouden aan haar mening. In de grote groep terug bleek dat we niet de enige groep waren die deze discussie had gevoerd. Wat ons betreft mag de pilot dus nog wel iets aangepast worden.
Om 17.30 was het tijd om naar het hotel te gaan, ons snel even om te kleden en om 18.30 zaten we al weer in de bus naar Tel Aviv. Dat was namelijk de bestemming voor Oudjaarsavond. In Jaffa stapten we uit en liepen we achter Daniel van YV aan naar het restaurant. Op tafel verschenen veel schaaltjes met allerhande gerechten. Ernstig lekkere hummus en baba ganusch, waar ik me vol aan heb gegeten. Tot onze grote verbazing kwamen er daarna schalen met vlees op tafel en werd er koffie geschonken. En dat was het gehele diner. Er bleek dus iets fout gegaan te zijn in de communicatie, want ze dachten dat dit alles was dat we wilden. En ze hadden dus niet meer. Lekker dan! Maar goed, na het eten en de koffie liepen we via de boulevard van Jaffa naar Tel Aviv. Het miezerde en overal klonken sirenes. De zee bulderde enorm, want de wind was sterk. Via kruip-door-sluip-door straatjes kwamen we op de Rothchild Boulevard bij Patrick’s, een Ierse pub. Daar konden we met 29 man nog naar binnen, want Daniel en de directrice van YV waren ook meegekomen. Een Ierse pub…….heel vervelend, want daar moet je Guinness drinken. Rond tien uur waren we er en vloeide de Guinness en de whiskey-shots rijkelijk. De wifi deed het ook, dus kon er ook even met Nederland gekletst worden via de app en twitter. Er werd gedanst, heel vals gezongen en nog meer. Om twaalf uur een luid gejuich en was het ineens 2016. Maar bij het bellen door mensen beseften we ineens dat het in Nederland nog helemaal geen 2016 was, maar dat dat nog een uur duurde. Rond één uur vertrokken we weer richting bus, niet helemaal helder meer allemaal. In de bus om twaalf uur nog even gebeld met Nederland om een gelukkig nieuwjaar te wensen, maar het was vrij duidelijk dat ik misschien wel een biertje of meer had gehad.
Halverwege de reis terug naar Jeruzalem riep Guy ineens door de bus dat de bus ging stoppen langs de kant van de snelweg. We waren eigenlijk verbaasd, want waarom zou je midden in de nacht langs de kant van de snelweg stoppen. Het was eigenlijk heel simpel: er waren heren die moesten piesen. Dus stonden er een aantal heren langs de kant van de weg te piesen. Rond drie uur waren we in het hotel terug en deden we een ‘Amerikaantje’. Dat hield dat we luid pratend, lachend en zingend langs de kamer van onze Amerikaanse vrienden liepen die ons al een paar avonden en nachten hadden wakker gehouden. We noemen het maar een ‘stille’ wraak. Eenmaal in bed ging mijn licht ook vrij snel uit en was ik ongeveer in een coma.
Reageer op dit reisverslag
Je kunt nu ook Smileys gebruiken. Via de toolbar, toetsenbord of door eerst : te typen en dan een woord bijvoorbeeld :smiley
