Dag 1 - Yad Vashem

Na het ontbijt vertrok de bus om 8.00 richting Yad Vashem. De bus kroop langzaam omhoog langs Mount Herzl, waarbij telkens een stukje meer onthuld werd van Yad Vashem (YV). Yad Vashem betekent ‘met hand en naam’ en is gebaseerd op een vers uit het Bijbelboek Jesajah (H.56, V.5): ‘En aan hen zal ik mijn huis geven, en binnen mijn muren een aandenken en een eeuwigdurende naam die nooit zullen worden vernietigd.’
Het eerste dat me opviel was dat alle gebouwen die zichtbaar waren, gebouwd zijn een soortement van geel-witte steen. Naomi vertelde dat dit de zgn. Jeruzalem-steen is, waarmee het overgrote deel van de gebouwen in Jeruzalem gebouwd is. Dat maakt dat het naadloos in de omgeving past. De berg waarop het staat, Mount Herzl, is tevens de plaats waar de Holocaust verbonden wordt met de geschiedenis van de staat Israël, omdat verder naar boven de grote leiders van Israël begraven liggen (o.a. Rabbin, Golda Meir), net als belangrijke personen voor de geschiedenis van deze staat, zoals bijvoorbeeld Theodoor Herzl.
Bij aankomst liepen we gelijk door naar de International School of Holocaust Studies (ISHS), waar we verwelkomd werden door Daniel Rosenberg. Hij werkt op YV bij het European Department van de ISHS. Deze week is hij onze contactpersoon vanuit YV en zal hij een groot aantal van onze lectures en workshops begeleiden en geven.
Na een eerste rondje van verwachtingen uitspreken over deze week, kregen we de eerste lecture van Yael Eizelberg over de educatieve filosofie van YV. De dillema’s die we tegenkomen als docenten en hoe we die kunnen aanpakken, kwamen aan de orde. Wanneer moet je leerlingen aan welke informatie blootstellen, m.n. als het gaat om schokkende dingen, bleek ook een grote vraag te zijn. De verschillen tussen het leren over de Holocaust in Nederland en Israël kwamen duidelijk naar voren. Hier beginnen ze op zeer jonge leeftijd met een milde vorm van erover leren aan leerlingen en dat wordt langzaam opgebouwd. En dat is anders dan in Nederland. Ik merk vaak een houding van leerlingen van ‘waarom deden de Joden zelf niets tegen de nazi’s?’ en een Anne-Frank-moeheid, doordat ze op de basisschool dat vaak nog als uitgangspunt gebruiken. Dat zijn uitgangspunten voor mij om mijn eigen onderwijs zeker te gaan aanpassen. Prachtige voorbeelden met boeken kwamen voorbij. En tot mijn grote blijheid krijgen we een aantal boeken van YV mee naar huis.
Na de lunch (die we overigens in de volle zin genuttigd hebben) hadden we Yael weer voor een workshop. Het ging over panelen, waarop het dagelijkse leven van de Joden in Polen voor de Tweede Wereldoorlog te zien was in allerlei onderdelen. Dit om te laten zien dat de Joden normale mensen waren, zoals iedereen. Elk groepje kreeg een korte biografie van een Joods persoon en er werden vragen gesteld als: ‘ Wie sprak er Jiddisch thuis?’, ‘Wie ging er naar de Hachshara?’. Zo kregen we een beeld van de Joden, zoals zij in de vooroorlogse Poolse maatschappij functioneerden: rabbijnen, dokters, winkeliers, dieven, zionisten, gematigden en alles kwam aan bod op deze manier. Een mooie en speelse manier om een samenleving te verkennen.
Het laatste onderdeel van de dag bestond uit een wandeling over het terrein van YV: een eerste kennismaking met het complex. Via de maquette in het informatiecentrum liepen we door de ‘Avenue of the Righteous amongst the Nations’. Daar staan bomen die geplant zijn door/voor de mensen die Joden geholpen tijdens de Holocaust. Dit zijn mensen die niet Joods zijn en die geen enkele vorm van betaling hebben geaccepteerd voor hun hulp. Er moet wel aangetoond worden dat de hulp echt heeft plaatsgevonden en via allerlei commissies kan zo’n aanvraag gedaan worden. De Righteous krijgt een medaille en wordt ere-staatsburger van Israël. Er zijn zo’n 5000 Nederlanders die deze eer hebben ontvangen. De bekendste zijn uiteraard Miep en Jan Gies voor Nederlanders. Maar ook Oskar Schindler heeft een boom, maar deze is pas een aantal jaar geleden officieel erkend, omdat men eigenlijk vond dat het niet kon dat de boom dat niet was. En daarmee zijn werk voor de redding van Poolse Joden niet. Hij was immers lid van de NSDAP en heeft betalingen ontvangen voor de hulp, want hij heeft veel geld verdiend met zijn fabriek. En zo blijken dit soort erkenningen netelige dingen te zijn.
Na de ‘Avenue of the Righteous’ liepen we over het plein met twee monumenten voor de omgekomen Joden. Daniël liet duidelijk de verschillende vormen van monumenten zien die op plein staan. Één monument laat de Joden als verslagen mensen zien die zonder weerstand naar de kampen worden afgevoerd. Dit is een monument van vlak na de oorlog, toen in veel landen in Europa, maar ook in Israël zo gedacht werd. Het monument ernaast laat zien hoe de Joden in opstand kwamen, met als voorbeeld genomen de opstand in Warschau. Heldhaftige figuren die onverschrokken in de richting van de vijand kijken, gewapend en al.
Via het plein liepen we naar de grot waar overlevenden zelf besloten tijdens een conferentie een monument in te richten met briefjes met de namen van hun overleden familieleden. YV besloot om de mensen daarna de mogelijkheid te bieden er permanente monumenten van te maken. Daarom hangen er nu allerlei plaquettes met de namen van de omgekomen familieleden. Sommige gemaakt door professionele bordenmakers en andere door de mensen zelf door met de hand op een steen te schrijven. Indrukwekkend om te zien hoe de namen bij elkaar in dit kleine grotje op elke vrij hoekje gehangen zijn.
Daarna liepen we naar de treinrails die uitsteken boven de bergrand. Aan het einde van de rails staat een veewagon, zoals de Duitsers die gebruikten om mensen mee af te voeren naar de kampen. De rails eindigen, maar als je erlangs kijkt, zie je Jeruzalem liggen. Voor mijn gevoel ligt er dus hoop achter die wagen: hoop voor een beter leven voor de mensen die niet vermoord zijn. Misschien een leven na de dood symbolisch voor de mensen die wel vermoord zijn?
De terugweg met de bus verliep wederom snel. Via dezelfde wegen terug naar het hotel. Dan merk je pas hoeveel indruk zo’n dag op je maakt en dat je eigenlijk heel erg moe bent. Lotte (mijn kamergenote) en ik besloten gewoon even lekker op bed te gaan liggen niksen. En dat was even nodig. Via de moderne media sta je gelukkig ook makkelijk in contact met Nederland en dat is soms best even fijn.
Na het eten zijn we met het grootste deel van de groep richting de nieuwe stad gelopen. De winkels zijn er tot tien uur open en uiteraard zijn er kroegen. Na tientallen religieuze winkels bezocht te hebben op zoek naar een menora zaten we dan eindelijk op het terras. Een biertje en een waterpijp: meer hadden we niet nodig. Teruglopen naar het hotel duurde ineens een stuk langer voor ons gevoel, maar dat mocht de pret niet drukken.